Nguyên Nhân Động Cơ Điện Bị Lệch Pha Và Cách Khắc Phục Như Thế Nào?

Bạn có đang sử dụng motor điện trong nhà hay nơi làm việc? Bạn có biết rằng "trái tim" thầm lặng này có thể gặp vấn đề bất ngờ, ảnh hưởng đến hiệu quả công việc và thậm chí gây nguy hiểm cho bạn và mọi người xung quanh?

Đó là hiện tượng motor điện bị lệch pha, một "kẻ thù" âm thầm nhưng đầy nguy hiểm. Hiểu đơn giản, lệch pha là khi dòng điện trong các cuộn dây của motor không cân bằng, dẫn đến rung lắc, tiếng ồn lớn, giảm hiệu suất, thậm chí cháy motor.

Nguyên nhân của "kẻ thù" này có thể xuất phát từ nhiều yếu tố, từ lỗi hệ thống điện, hỏng hóc motor, cho đến việc sử dụng sai cách. Hậu quả của nó không chỉ ảnh hưởng đến tuổi thọ motor mà còn tiềm ẩn nguy cơ chập cháy, hỏa hoạn, gây tổn thất tài sản và nguy hiểm cho con người.

Vậy làm thế nào để nhận biết và khắc phục "kẻ thù" này? Hãy cùng khám phá trong bài viết "Nguyên Nhân Động Cơ Điện Bị Lệch Pha Và Cách Khắc Phục Như Thế Nào?".

1. Motor bị lệch pha là gì? 

• Nguyên nhân motor bị lệch pha trong hệ thống của dòng điện 3 pha, độ lệch dòng điện cho phép cũng như cách cân bằng pha điện đều có ảnh hưởng rất lớn đến việc mất cân bằng trong động cơ 3 pha. Do đó, việc tìm ra nguyên nhân cũng như cách khắc phục tình trạng này là cực kỳ quan trọng.
• Điện áp được cân bằng sẽ góp phần hạn chế tối đa được các hiện tượng lệch pha. Mặt khác, điện áp pha của động cơ không cân bằng sẽ làm ảnh hưởng đến quá trình vận hành thông suốt của các thiết bị điện. Lệch pha có nghĩa là bị trôi điểm trung tính, trong động cơ có dòng trong dây trung tính, khi đó điện áp đặt lên thiết bị gặp phải hiện tượng bên cao bên thấp (không còn là điện áp 220V) sẽ làm hư hỏng thiết bị. 

Dòng điện 3 pha trong động cơ đôi khi bị lệch pha rất nguy hiểm

2. Giải mã nguyên nhân motor bị lệch pha

• Lệch pha trong điện 3 pha tức là mất cân bằng pha thường xảy ra khi các đường dây điện bị lệch pha. Sự mất cân bằng pha bên trong hệ thống nguồn 3 pha sẽ xảy ra khi các đường dây tải 1 pha được sử dụng để làm cho 1 hoặc 2 đường dây điện đang mang nhiều tải hoặc ít tải hơn.
• Sự không cân bằng pha của dòng điện làm cho các motor 3 pha đều chạy ở các mức nhiệt độ cao hơn so với các giá trị nhiệt định mức. Xảy ra tình trạng mất cân bằng pha sẽ kéo theo sự tăng nhiệt độ ngày càng lớn hơn. Các giá trị nhiệt độ cao này sẽ làm hư lớp cách điện và gây ra các vấn đề, sự cố liên quan khác.
• Các tải của hệ thống nguồn điện 3 pha thường được các thợ điện điều chỉnh cho cân bằng mỗi khi lắp đặt. Tuy nhiên, trong khi các tải 1 pha được thêm vào hệ thống, thì 1 sự mất cân bằng lại bắt đầu xảy ra. Sự không cân bằng này sẽ khiến cho các đường dây 3 pha bị đi lệch pha. Điều này dẫn đến các kết quả là các pha không còn cách nhau 1 khoảng là 120 độ nữa.
• Các motor 3 pha không thể phân phối được mã lực theo định mức của chúng khi trong một hệ thống bị mất cân bằng. Ví dụ, 1 dòng điện không cân bằng 3 pha 3% có thể khiến cho chiếc motor điện hoạt động chỉ còn ở mức 90% công suất định mức của nó, đòi hỏi motor phải được giảm tải.

Vậy, nguyên nhân tại sao lại bị lệch pha trong điện 3 pha?

• Cần biết rằng, chỉ có dòng điện 3 pha mới có tình trạng lệch pha, còn dòng điện 1 pha thì không thể lệch pha mà chỉ có thể rơi vào tình trạng sụt áp hoặc vọt áp mà thôi. Cho nên, có thể hiểu theo cách đơn giản, lệch pha có nghĩa là các pha trong cùng 1 dòng điện có điện áp lệch pha với nhau, còn lệch bao nhiêu vol thì còn phải xét căn cứ vào 2 nguyên nhân chính như sau:

• Lệch pha do dòng điện bị đứt dây pha: Trường hợp này có thể là do dây điện 1 hoặc 2 pha của động cơ đã bị đứt hoặc do bề mặt tiếp xúc không tốt,… Tuy là dây điện của 1 trong các pha kia lúc này vẫn sẽ có điện. Nhưng khi ta kết nối nó vào 1 động cơ 3 pha thì dòng điện áp 2 pha kia sẽ đảo lộn về phía pha bị đứt và tạo ra 1 điện áp lộn pha ngay tại đó. Chúng ta vẫn đo được điện áp ở trên đầu dây bị đứt, nhưng trường hợp này sẽ thấp hơn là điện áp trên 2 đầu dây kia.
• Hệ quả của tình trạng này nếu là động cơ điện bị lệch pha do nguyên nhân vừa nêu trên, tức là dòng điện đứt 1 pha thì nó sẽ kêu ành ạch, chuyển động quay rất khó khăn hoặc động cơ không thể quay mà cứ rít, gầm gừ mãi. Nếu đứt 2 dây pha của động cơ mà chúng ta không nối vào dây trung tính thì động cơ sẽ không có bất kỳ phản ứng gì nữa.
• Lệch pha do tình trạng quá tải 1 dây pha: Trường hợp này rất đơn giản, chỉ là do 1 dây ở trong 3 pha đó của dòng điện bị sử dụng quá tải nên sẽ có điện áp thấp hơn của 2 pha còn lại. Còn động cơ mắc vào dòng điện vẫn sẽ quay nhưng hiệu suất cũng như độ bền của nó sẽ không cao. Trường hợp này nếu xảy ra thì cũng khó phát hiện hơn là trường hợp 1 ở trên.

3. Hậu quả khi motor bị lệch pha

• Lệch pha tức là dòng điện bị trôi điểm trung tính, lúc này sẽ có dòng điện trong dây trung tính, điện áp được đặt lên thiết bị nhưng lại bị bên cao bên thấp (không còn là dòng điện 220V), hiện tượng này sẽ làm chập cháy, hư hỏng thiết bị.
• Điện năng của động cơ luôn phập phù, ngoài tổn thất như các thiết bị thường xuyên có dấu hiệu hỏng hóc, gây suy giảm tuổi thọ, độ bền thì những thiệt hại khác như ảnh hưởng đến chất lượng của dịch vụ, hiệu suất của công việc chuyên môn khiến cho những người quản sử dụng rất đau đầu trong việc tìm kiếm phương án để xử lý.
• Tưởng tượng dòng điện lúc này trông giống như một chiếc hình chóp cân. Đỉnh chóp chính là điểm trung tính. Nếu nắm phần đỉnh chóp để kéo lệch qua 1 bên thì các cạnh của nó sẽ có bên dài bên ngắn, hình dáng này tượng trưng cho điện áp.
• Toàn bộ máy móc, động cơ thiết bị tiêu thụ điện lúc này sẽ gần như được làm việc đồng thời, vận hành cùng nhau. Hệ thống aptomat dùng để cảnh báo thường xuyên bị ngắt điện đột ngột do quá tải, thậm chí dẫn đến tình trạng sụt áp đột ngột.
• Dòng điện ở giữa các pha của động cơ luôn có sự chênh lệch nhau quá nhiều, khoảng cách đường dây điện chạy đến phụ tải tương đối dài khiến cho lượng điện năng bị tiêu hao vô ích trở nên lớn hơn.

Lệch pha tức là dòng điện bị trôi điểm trung tính

4. Cách phòng tránh và khắc phục nguyên nhân motor bị lệch pha

a) Cách khắc phục motor bị lệch pha

• Theo lý thuyết thì dòng điện giữa các pha của động cơ phải luôn cân bằng nhau để đạt được hiệu quả làm việc cao nhất. Chính vì thế, chúng ta cần cân chỉnh pha, tiến hành chia lại phụ tải sao cho dòng điện ở giữa các pha được cân đối với nhau là điều cần thiết.
• Để làm việc này, bạn cần bật toàn bộ các thiết bị điện lên rồi dùng thiết bị đo  tất cả các thông số cần thiết để lấy đó làm cơ sở tiến hành cân chỉnh. Tiếp tục đo lại dòng điện của các pha, nếu có sự chênh lệch giữa các pha quá nhiều thì cần điều chỉnh lại phụ tải bên trong các pha điện sao cho đều. Độ lệch dòng điện cho phép lúc này là dưới 15%.
• Sau khi hoàn thành các thao tác cân chỉnh, các thiết bị điện trong đơn vị đã vận hành một cách trơn tru, đường dây trung tính lúc này cũng không còn quá nóng giống như trước nữa. Hệ thống điện cũng sẽ hạn chế được hiện tượng nhảy aptomat. Đồng thời, lượng điện hao phí ở trên đường dây, các phụ tải cũng được tiết giảm đáng kể nên bạn có thể tiết kiệm được 1 khoản tiền điện mỗi tháng.

b) Cách phòng tránh tình trạng motor bị lệch pha

Để góp phần phòng tránh tình trạng motor bị lệch pha, bên cạnh việc tuân thủ chặt chẽ các quy định về lắp ráp, bảo dưỡng và sửa chữa động cơ điện, các bạn có thể sử dụng ổn áp 3 pha cho dòng điện nhà mình.

Khi điện áp dòng điện của động cơ được cân bằng thì sẽ góp phần hạn chế tối đa được hậu quả của các hiện tượng dòng điện lệch pha, hay còn gọi là hiện tượng điện áp pha của dòng điện không cân bằng gây ra. Đồng thời, ổn áp còn không gây làm ảnh hưởng đến quá trình hoạt động của động cơ cũng như các thiết bị điện.

Việc lắp đặt ổn áp 3 pha chính là điều mà hầu hết các doanh nghiệp, công ty, nhà máy, phân xưởng sản xuất,… nghĩ tới đầu tiên khi tiến hành xây dựng 1 hệ thống, dây chuyền sản xuất. Máy ổn áp có chức năng ổn định điện áp cho từng pha một cách độc lập, nhờ đó giúp hệ thống hoạt động được trơn tru, góp phần nâng cao tuổi thọ và hiệu suất cho máy móc.

5. Những lỗi thường gặp ở motor điện

Lỗi hư hỏng về cơ: Bạc đạn, bạc thau của động cơ quá nóng có thể là do dầu bôi trơn motor bị khô, bạc đạn đang bị rơ hoặc bị lệch tâm. Đôi khi còn là do dây curoa bị kéo căng quá cũng sẽ làm tăng ma sát ở trên bề mặt trục động cơ.

Động cơ điện khi vận hành thường gặp phải một số lỗi hư hỏng

• Motor cơ xoay chiều không thể khởi động được: Nếu động cơ mới lắp ráp thì có thể bị mắc sai quy cách hoặc mạch khởi động từ nhằm mục đích điều khiển động cơ. Cũng có thể do nguồn điện không ổn định hoặc dây dẫn nhỏ quá sẽ không chịu được tải của dòng khởi động chạy vào động cơ. Còn động cơ sử dụng đã lâu thì có thể do bị chạm masse, cuộn chính của động cơ bị chập vòng quá nặng. Các bạn cần chú ý kiểm tra lại các mối nối đường dây xem có bị lỏng lẻo không, có thể dùng đồng hồ VOM để đo.
• Lỗi motor bị chạm masse: Nếu tình trạng chạm masse xảy ra ở 1 cuộn pha thì sẽ gây hiện tượng điện giật. Chúng ta hãy tiến hành kiểm tra để xem dây đẫn vào tới động cơ có bị tróc vỏ hay không. Trường hợp dây dẫn vào động cơ điện bị bong tróc ra thì có thể khắc phục, sửa chữa được.

6. Phương pháp đo lường độ lệch pha của motor:

• Sử dụng ampe kế:

Đo dòng điện của từng pha và so sánh với nhau. Nếu dòng điện của các pha chênh lệch nhau quá 15% thì motor được coi là bị lệch pha.

• Sử dụng volt kế:

Đo điện áp của từng pha và so sánh với nhau. Nếu điện áp của các pha chênh lệch nhau quá 5% thì motor được coi là bị lệch pha.

• Sử dụng máy phân tích độ rung:

Máy phân tích độ rung có thể đo được độ rung của motor do lệch pha.

7. Các loại thiết bị có thể sử dụng để khắc phục motor bị lệch pha:

• Máy cân bằng pha:

Máy cân bằng pha có thể điều chỉnh dòng điện của các pha để cân bằng nhau.

• Biến áp tự ngẫu:

Biến áp tự ngẫu có thể điều chỉnh điện áp của các pha để cân bằng nhau.

• Bộ điều khiển pha:

Bộ điều khiển pha có thể điều chỉnh cả dòng điện và điện áp của các pha để cân bằng nhau.

8. Biện pháp bảo trì motor để hạn chế tình trạng lệch pha:

• Bôi trơn motor định kỳ:

Bôi trơn motor định kỳ giúp giảm ma sát và rung động, từ đó hạn chế tình trạng lệch pha.

• Kiểm tra hệ thống điện:

Kiểm tra hệ thống điện định kỳ để đảm bảo hệ thống điện hoạt động ổn định, tránh tình trạng sụt áp hoặc quá áp, dẫn đến motor bị lệch pha.

• Vệ sinh motor định kỳ:

Vệ sinh motor định kỳ giúp loại bỏ bụi bẩn và tạp chất bám trên motor, từ đó giúp motor hoạt động hiệu quả hơn và hạn chế tình trạng lệch pha.

Kết luận

Bài viết đã cung cấp cho người đọc những thông tin đầy đủ và chi tiết về nguyên nhân, hậu quả, cách khắc phục và phòng tránh motor bị lệch pha. Bài viết cũng đề cập đến một số phương pháp đo lường độ lệch pha, các loại thiết bị có thể sử dụng để khắc phục motor bị lệch pha, các biện pháp bảo trì motor để hạn chế tình trạng lệch pha.

Với những thông tin được trình bày một cách khoa học, logic và dễ hiểu, bài viết này có thể được sử dụng như một tài liệu tham khảo hữu ích cho những người đang sử dụng motor trong công việc hoặc sinh hoạt, muốn tìm hiểu về nguyên nhân và cách khắc phục motor bị lệch pha, hoặc muốn bảo trì motor để kéo dài tuổi thọ.

Cách đấu điện motor

Nội Dung Có Thể Bạn Quan Tâm:

• Các Lỗi Thường Gặp Của Motor Điện, Cách Kiểm Tra Và Bảo Dưỡng Định Kỳ
• Cách Kiểm Tra Motor Bị Cháy: Nguyên Nhân Cháy Motor, Cách Khắc Phục Motor Bị Cháy
• Biến Tần Điều Khiển Tốc Độ Motor 3 Pha, Lợi Ích, Khái Niệm
• Động Cơ Parma, Thương Hiệu Bán Chạy Nhất Việt Nam, Quy Mô Tập Đoàn
• Cách Đấu Điện Motor 1 Pha, Đấu tụ, Đảo Chiều Tùy Ý
• Giá Motor 3 Pha Hitachi Toshiba Mitsubishi Nhật, ABB, Siemens Đức, Giá Quấn Lại Motor Toàn Quốc